Zgodnie z treścią art. 26 kodeksu cywilnego:
§1. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska albo któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej.
§ 2. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.
O ile w przypadku wspólnego zamieszkiwania rodziców problem dotyczący miejsca zamieszkania dziecka faktycznie nie istnieje, o tyle trudności mogą powstać w przypadku rozłącznego zamieszkiwania rodziców. W sytuacji, gdy dziecko nie ma określonego miejsca zamieszkania przy żadnym z rodziców, wówczas należy złożyć wniosek do sądu opiekuńczego o ustalenie, iż miejscem zamieszkania dziecka będzie każdorazowe miejsce zamieszkania matki lub ojca. Wniosek powinien odpowiadać wymaganiom pisma procesowego tj. zgodnie z art. 126, 128 i 187 kodeksu postępowania cywilnego należy:
- Oznaczyć sąd, do którego jest pismo skierowane, imię i nazwisko stron (wnioskodawcy i uczestnika postępowania),
- Oznaczyć rodzaj pisma tj. wskazać, iż jest to wniosek o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka,
- Uzasadnić wniosek, oraz wskazać dowody na poparcie przytoczonych okoliczności,
- Podpisać dokument i wskazać załączniki (odpis skrócony aktu małżeństwa oraz odpis pisma z kserokopią załącznika).
Właściwym do rozpoznania sprawy będzie zgodnie z art. 569§ 1 k.p.c. sąd opiekuńczy tj. wydział rodzinny Sądu Rejonowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy- właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.
W przypadku kwestii dotyczącej miejsca zamieszkania podkreślenia wymaga szczególnie jedna okoliczność tj. zgodnie z art. 577 k.p.c. sąd opiekuńczy może zmienić swe postanowienie nawet prawomocne, jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy, a więc jeżeli z punktu widzenia dobra małoletniego zasadne byłoby ustalenie miejsca zamieszkania przy drugim z rodziców, to zgodnie z treścią art. 577 k.p.c. jest to możliwe.
O ile miejsce zamieszkania określa się przez miejscowość, o tyle ustalenie miejsca pobytu wskazuje konkretny adres, miejsce, w którym dziecko przebywa.
Oprócz kwestii związanych z ustaleniem miejsca zamieszkania dziecka przed sądami rejonowymi, również w postępowaniu rozwodowym sąd określa miejsce pobytu dziecka, wskazując przy którym z rodziców powinno przebywać, co przeważnie odpowiada zakresowi przyznanej rodzicom władzy rodzicielskiej. Oczywiście, wówczas wniosek taki należy zgłosić w piśmie procesowym (np. w pozwie, lub w odpowiedzi na pozew). Niejednokrotnie rozpatrzenie tej kwestii w rozwodzie powoduje długotrwałe postępowanie dowodowe, bowiem jest jedna z najważniejszych kwestii do rozstrzygnięcia w tym postępowaniu, i niejednokrotnie najbardziej sporna. Wówczas przesłuchiwani są świadkowie, dopuszczane są dowodody z opinii psychologów, RODK, sąd może również zlecić wywiad kuratorowi sądowemu, na okoliczność posiadanych warunków mieszkaniowych.
Zaznaczam, że znacznie skraca cały proces rozowodowy zawarcie porozumienia wychoawczego, w którym rodzice zawierają wszelkie istotne kwestie związane z władzą rodzicielską, miejscem pobytu dziecka, a także kontaktami, no i nierzadko związane z obowiązkiem alimentacyjnym.
