Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu uprawnionemu środków utrzymania (bieżących potrzeb konsumpcyjnych: wyżywienie, ubranie, utrzymania mieszkania, wypoczynku, koszty leczenia, opieki, rehabilitacji), a w miarę potrzeby także środków wychowania (kształcenie, troska o zdrowie, zapewnienie dóbr kultury). Celem świadczenia alimentacyjnego jest zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Na gruncie polskiego prawa obowiązek alimentacyjny stanowi przede wszystkim zobowiązanie prawno rodzinne wynikające z różnych powiązań rodzinnych (np. zobowiązanymi są krewni w linii prostej – dzieci, rodzice, dziadkowie – oraz rodzeństwo).
Alimenty regresowe, o których mowa w art. 140 KRO, przysługują osobie, która dostarczała innej osobie (uprawnionej z tytułu alimentów) środków utrzymania i wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej kolejności do ich świadczenia było w znacznym stopniu utrudnione lub wręcz niemożliwe, np. z powodu celowego nie płacenia alimentów czy utrudniania ich egzekucji poprzez ukrywanie swojego majątku bądź zatajanie źródeł dochodów przez osobę zobowiązaną.
Przykładowo jeżeli uprawnionym jest małoletnie dziecko, to alimentów regresowych mogą żądać dziadkowie od rodziców dziecka, jeżeli ponosili koszty utrzymania małoletniego. Także rodzeństwo może dochodzić od rodziców czy dziadków zwrotu poczynionych wydatków związanych z utrzymaniem brata czy siostry. Jeżeli uprawnionymi z tytułu alimentów są natomiast znajdujący się w niedostatku rodzice, to dziadkowie mogą dochodzić zwrotu wydanych pieniędzy na utrzymanie rodziców od swoich wnuków.
Istotą alimentów regresowych jest możliwość dochodzenia zwrotu pieniędzy wydanych na utrzymanie i wychowanie osoby uprawnionej z tytułu alimentów od osoby, która powinna była łożyć na to utrzymanie i wychowanie w pierwszej kolejności, o czym więcej w kolejnym artykule.
Wysokość dochodzonych alimentów regresowych zależy od poczynionych już wydatków, ale również od możliwości zarobkowych i majątkowych osoby, od której dochodzi się zwrotu tych pieniędzy.
Warto wiedzieć, że możliwe jest też dochodzenie alimentów regresowych między osobami zobowiązanymi w tej samej kolejności. I tak na przykład obowiązek alimentacyjny każdego z rodziców względem dziecka obciąża ich jednocześnie. Dlatego też jeżeli jeden z rodziców w całości zaspokaja usprawiedliwione potrzeby dziecka, a drugi uchyla się od świadczeń alimentacyjnych, wówczas rodzicowi świadczącemu przysługuje roszczenie o zwrot wydanych na dziecko pieniędzy wobec rodzica nieświadczącego. Co więcej, to z rodziców, które świadczyło alimenty na rzecz dziecka w zakresie przekraczającym obowiązek ustawowy, także zachowuje roszczenie o zwrot na podstawie art. 140 KRO, niezależnie od tego, że dziecko mogło bez nadmiernych trudności uzyskać tę część świadczeń alimentacyjnych od drugiego z rodziców, np. poprzez podwyższenie alimentów w postępowaniu sądowym. Z uwagi na to, że omawiane tu dochodzenie zwrotu poczynionych nakładów pieniężnych rzutuje nie tylko na sytuację małżonka dochodzącego roszczenia z tego tytułu, ale w ogromnej większości wypadków również na sytuację pozostających z nim dzieci, szczególna ochrona tych osób uzasadnia konieczność sprawnego egzekwowania wykonywania przez małżonka ciążącego na nim obowiązku i nie tylko w drodze powództw o alimenty i o świadczenia na koszty utrzymania rodziny, ale również w drodze powództw o świadczenia regresowe. Sąd Najwyższy w uchwale z 24.02.1978 r. przyjął, że regres przysługujący pomiędzy rodzicami dziecka przysługuje niezależnie od tego, z jakich źródeł czerpał on środki na zaspokajanie potrzeb dziecka.
Możliwy jest również regres po rozwodzie. Dotyczy to sytuacji, w której Sąd w sprawie o rozwód nie orzekł – na wniosek lub z urzędu – o obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny przez czas trwania tego procesu, wówczas to były małżonek może po orzeczeniu rozwodu dochodzić od byłego współmałżonka roszczenia regresowego z art. 140 KRO za czas trwania procesu.
Roszczenia regresowe w przedmiocie alimentów przedawniają się z upływem lat trzech.
Autor- aplikant adwokacki Anna Zys
